Lạ lùng đặc sản dừa sáp Trà Vinh

Trong chừng mươi năm trở lại đây, du khách đến Trà Vinh thường được nghe giới thiệu về một sản phẩm đang “hot” trên thị trường, một sản phẩm nghe quen nhưng cũng rất lạ có xuất xứ huyện Cầu Kè thuộc tỉnh Trà Vinh, đã trở thành niềm tự hào của người Trà Vinh bởi không đâu trên đất nước Việt Nam có loại sản phẩm độc đáo này: Dừa “sáp”.

NHẬN DIỆN MỘT SẢN PHẨM

Dừa sáp hay còn gọi Dừa kem có tên khoa học là Makapuno, một loại Dừa tuy về hình thức không có gì khác biệt so với những trái Dừa khác nhưng do đột biến gène hoặc điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu, thời tiết…, đã cho ra một loại trái mà bên trong cơm rất dày và mềm dẻo như bột quánh lại, có khi choán gần hết phần không gian bên trong gáo Dừa. Nước cũng rất ít, sền sệt và trong như sương sa. Cái tên “Dừa sáp” quả đã diễn tả khá sinh động tình trạng của cơm dừa bên trong.

Dừa sáp Trà Vinh

Theo qui luật phát triển của cây Dừa, khi trái còn non thì cơm mềm dẻo và nước ngọt, đến khi trái già thì cơm dày cứng, nước lạt và có ga. Ở cây Dừa sáp, nếu chỉ thu hoạch để uống nước thì phần cơm, nước bình thường như bao trái Dừa khác, nhưng để qua giai đoạn lấy nước thì cơm Dừa sáp tiếp tục phát triển dày lên gần đầy khoang trống. Dừa sáp có độ tinh dầu và hàm lượng dinh dưỡng cao hơn Dừa thường với hương vị đặc trưng.

Quan sát bằng mắt thường, rất khó phân biệt giữa cây Dừa thường với cây Dừa sáp. Căn cứ vào hình dạng và màu sắc của trái, người ta đã phân Dừa sáp Cầu Kè thành năm loại: Dừa sáp tròn, Dừa sáp dài, Dừa sáp có cạnh, Dừa sáp vỏ xanh, Dừa sáp vỏ vàng. Thực tế tùy vào mỗi loại mà có độ cơm Dừa dày, mỏng khác nhau. Để phân biệt trái Dừa thường và Dừa sáp, người ta phải lột vỏ – nếu Dừa thường khi gõ vào nghe tiếng “tưng tưng” thì Dừa sáp khi gõ vào lại nghe âm “cọc cọc”…

Lột vỏ để phân biệt Dừa sáp

Tuy là một giống Dừa riêng biệt nhưng điều khá lạ là không phải quả của cây Dừa sáp nào cũng đặc ruột theo kiểu Dừa sáp. Thông thường, một buồng Dừa trên 10 trái, nếu có 2 – 3 trái cho sáp thì đã gọi được là “sai” trái. Sau này với sự vào cuộc của các nhà khoa học, độ “sai” trái đã được nâng lên 40 – 50%. Đặc biệt chỉ những trái không có sáp mới có khả năng tạo phôi, mộng hay mầm để tạo ra cây Dừa sáp giống, còn những trái đã ra sáp thì không thể để giống được.

Cơm Dừa sáp khỏi bàn về độ ngọt, múc một muỗng bỏ vào miệng có cảm giác là lạ tưởng như đang ăn… sáp. Dừa sáp ngon nhất khi được chế biến thành sinh tố. Cho hổn hợp sáp Dừa, nước Dừa, đá bào vào máy quay sinh tố, nếu cần thêm một chút đường và một chút sữa, chỉ trong phút chốc đã có ngay ly sinh tố Dừa sáp mát lạnh đặc quánh, thoang thoảng mùi thơm của sữa, của cơm Dừa rất đặc trưng.

THƯƠNG HIỆU DỪA SÁP LÊN NGÔI

Nguyên vào năm 1942, một vị sư cả người Khmer khi sang thăm Battambang đã được mời uống một thứ nước Dừa rất ngon, đến khi trở về ông đã mang theo được 2 cây giống của loại Dừa độc đáo này. Trong những năm 60 của thế kỷ trước, có người đã xin được giống Dừa này từ vị sư cả chùa Chợ (chùa Bô-tum Sa-cao) và đưa về trồng tại giồng Cây Xanh, cách thị trấn Cầu Kè chừng 4km. Cho tới đầu những năm 2000, Dừa sáp chỉ là thứ “ăn chơi” của người dân địa phương, không có giá trị về kinh tế bởi bán không có thương lái nào chịu mua, thậm chí có lúc người ta còn phải chặt bỏ loại cây này vì choán chỗ (!).

Cây Dừa sáp Cầu Kè

Do huyện Cầu Kè có nhiều điểm tổ chức Vu Lan thắng hội định kỳ hàng năm và thu hút khá đông khách hành hương đến từ nhiều địa phương khác, một số nhà vườn đã vận dụng dịp lễ này để bán Dừa sáp như một hình thức tận thu. Với tài chế biến của các quán nước và hương vị ngon lạ đặc trưng, món Dừa sáp đã thực sự chinh phục thực khách và được truyền miệng, lâu dần trở thành “món ngon phải nếm” cho bất cứ ai mỗi khi có dịp đến Cầu Kè.

Vậy là từ chỗ thấy lạ lẫm, hương vị ngon và trồng để ăn chơi hay làm quà biếu, chỉ trong một thời gian ngắn Dừa sáp Cầu Kè đã nhanh chóng trở thành một loại đặc sản, một thương hiệu nổi tiếng đem lại niềm tự hào cho người dân tỉnh Trà Vinh và cải thiện cuộc sống của hàng trăm hộ dân huyện Cầu Kè. Tuy giá Dừa sáp cao ngất ngưỡng nhưng nhờ hương vị độc đáo, “tiếng lành đồn xa” nên khách du lịch đến Trà Vinh ai cũng muốn thưởng thức và còn mua về tặng người thân, bạn bè…

“Ông hoàng” của trái cây

Nhiều người dân vùng Cầu Kè đã vui mừng kháo nhau cây Dừa sáp quê mình đã lên ngôi “Ông hoàng” của trái cây. Cách ví von kiểu chân quê này tưởng không có gì là quá đáng, bởi hiện nay trên toàn cõi Việt Nam chưa có loại trái cây nào có cùng trọng lượng (1,3 – 1,5kg) mà bán được giá cao như Dừa sáp. Đặc biệt do cung không đủ cầu, giá Dừa sáp liên tục tăng đến chóng mặt. Nếu năm 2005 giá ở mức 40.000 – 50.000 VND thì đến nay đã đạt mức 200.000 VND / trái.

KHI NHÀ KHOA HỌC VÀO CUỘC

Trước sự hấp dẫn về giá trị kinh tế của cây Dừa sáp, năm 2006, các nhà khoa học đã tiến hành nghiên cứu phát triển cây Dừa sáp trên vùng đất xã Hòa Tân, huyện Cầu Kè. Sở Khoa học – Công nghệ Trà Vinh đã phối hợp với Trung tâm Thực nghiệm Đồng Gò (Bến Tre) nghiên cứu và thử nghiệm thành công cách thụ phấn trợ lực cho cây Dừa sáp làm tăng tỷ lệ sáp trên buồng dừa. Áp dụng vào thực tế, các kỹ sư đã tiến hành phun phấn đực cho bông cái trên tất cả các cây Dừa sáp đang cho trái trên địa bàn huyện Cầu Kè.

thụ phấn cho cây Dừa sáp

Sở Khoa học – Công nghệ Trà Vinh cũng phối hợp với Viện Nghiên cứu dầu và cây có dầu thành phố Hồ Chí Minh triển khai đề tài “Ứng dụng tiến độ kỹ thuật để xây dựng mô hình chuyên canh Dừa sáp”, hỗ trợ 20 nông dân trồng hơn 950 cây Dừa sáp trên diện tích 6ha đầu giồng. Các hộ tham gia đã được cung cấp cây giống và chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc cây Dừa sáp.

Với việc nhân giống Dừa sáp bằng phương pháp cấy mô, đã cho ra một thế hệ Dừa sáp đồng nhất tính trạng và chất lượng đáp ứng nhu cầu trồng Dừa sáp của nông dân. Các nhà khoa học cũng hy vọng việc triển khai các dự án sẽ giúp nâng tỷ lệ trái sáp, mở ra triển vọng mới cho nhà vườn và huyện Cầu Kè phát huy lợi thế đặc sản, kết hợp với khai thác tiềm năng du lịch miệt vườn ở vùng ven sông Hậu.

Cây giống Dừa sáp

Năm 2008, tỉnh Trà Vinh đã chỉ đạo huyện Cầu Kè xây dựng dự án trồng chuyên canh 50ha Dừa sáp (tương đương trồng 9.000 cây Dừa) tại xã Hòa Tân. 78 hộ nông dân, hầu hết là người dân tộc Khmer ở ấp Chông Nô 1, Chông Nô 2, Chông Nô 3 được dự án hỗ trợ 60% tiền cây giống cho nông dân và hướng dẫn khoa học kỹ thuật trồng Dừa. Nhờ đó đến nay toàn huyện Cầu Kè đã có hơn 22.000 cây Dừa sáp, trong đó xã Hòa Tân có gần 17.000 cây, khoảng 40% đã cho trái.

Trong tương lai, huyện Cầu Kè sẽ trồng đại trà Dừa sáp trên mảnh đất Hòa Ân, tạo thành vùng chuyên canh cây công nghiệp có dầu và là điểm tham quan du lịch sinh thái hấp dẫn. Với việc Dừa sáp có trái quanh năm, đời sống của người trồng Dừa sẽ dần được ổn định.

VÙNG TRIỆU PHÚ DỪA SÁP

Điều nghịch lý là khi mới bắt đầu kế hoạch hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân địa phương (đa phần là đồng bào thuộc dân tộc Khmer), nhiều người đã tỏ ra nghi ngại và thiếu hợp tác. Họ sợ các kỹ sư làm mất sáp trên các buồng Dừa dẫn đến việc cây không ra trái sáp thì “xôi hỏng bỏng không” (!). Các kỹ sư đã phải tốn nhiều công sức, giải thích cho nông dân hiểu rằng Dừa sáp phải trồng mật độ dày mới có sáp vì cây thụ phấn chéo, phải thuận hướng gió thì cây dừa sáp có phấn đực mới đưa được phấn đực đến bông cái của cây để thụ phấn, do vậy xác suất không bảo đảm. Các kỹ sư cũng đã đưa thiết bị tới vườn phủ phấn thí nghiệm và đến khi thấy kết quả khả quan, các nông dân mới tin và hầu như nhà vườn nào cũng đều áp dụng phương thức thụ phấn mới.

Dừa sáp HTX Hòa Tân

Đối với các vườn Dừa mới, ngoài việc bố trí mật độ cây hợp lý, các kỹ sư còn hướng dẫn trồng xen cây Chanh không hạt để lấy ngắn nuôi dài. Sau khoảng 17 tháng vườn Chanh sẽ cho thu hoạch và việc thu hoạch kéo dài trong 7 năm, khi cây Chanh tàn thì cũng đến lúc cây Dừa sáp cho thu hoạch, thật là “nhất cử lưỡng tiện”. Với mô hình sản xuất này, đến nay Ban điều hành dự án đã nhân rộng được trên 20ha Dừa sáp xen Chanh không hạt, giúp người nông dân có thu hoạch đáng kể.

Những cây Dừa sáp được trồng từ năm 2006 đến nay đều đã cho trái. Nhờ được ứng dụng khoa học kỹ thuật nhất là thực hiện phương pháp thụ phấn trợ lực, Dừa sáp đã cho tỷ lệ trái tăng đến 30% so với cách trồng truyền thống trước đây. Một quầy Dừa giờ đã có 3 – 4 trái sáp, nâng sản lượng Dừa đặc sản mỗi năm lên nhiều hơn, thậm chí có cây cho đến 50 trái sáp. Thấy được hiệu quả, giờ đây không chỉ 78 hộ thành viên của Hợp tác xã Dừa sáp Hòa Tân mà hàng trăm hộ ở Hòa Tân đều ứng dụng khoa học kỹ thuật trồng Dừa sáp.

Đặc sản Dừa sáp đổi đời nông dân

Nhiều gia đình nông dân vốn đất vườn chỉ có 1.000 – 2.000m², nay nhờ trồng được vài chục gốc Dừa cho trái sáp đã dần thoát được cảnh nghèo. Cây Dừa sáp quả là một phép mầu, biến điều không thể thành có thể. Trong tương lai không xa, bà con nông dân trồng Dừa sáp huyện Cầu Kè đều có khả năng thành triệu phú, một kỳ tích và cũng là điều lâu nay chưa ai dám nghĩ đến ở cái vùng đất phèn nhiễm mặn này…